Φιλοσοφία και ανατροπή

Η εννοιολογική έρευνα ενίοτε διαφωτίζει την ζωή ολόκληρη. Άλλες φορές διανοίγει εμπεριστατωμένα τις σκέψεις, κατηγοριοποιώντας τες κατά το δοκούν. Υπάρχουν όρια στον ανθρώπινο εγκλεισμό ή αυτός αποτελεί την ύστατη υποκρισία; Μπορεί ο απλός πολίτης να βγει από την απομόνωσή του και να άρει μονομιάς τα αδιέξοδα που προκλήθηκαν από τον ανηλεή συμβιβασμό με μια ζωή γεμάτη κενά και ελλείψεις; Η διάρρηξη της νοσηρής σχέσης με τα υποκείμενα και αντικείμενα της καθημερινότητας  εξαρτάται άμεσα από την θέλησή του;

Σκέψεις όλες τούτες, διαλογισμοί αλλά πάνω απ΄όλα ερωτήματα που οδηγούν κατευθείαν σε άλλους κόσμους, πολιτείες και συμπεράσματα. Καταλήγει  λοιπόν κάπου αυτός ο νοητικός και εννοιολογικός λαβύρινθος; Είναι διατρητός και συνάμα τερματικός;

Φιλοσοφώ σημαίνει διανοίγω συνεχώς νέους πνευματικούς δρόμους και δημιουργώ καινούργιες απορίες ή ερωτήματα που ψάχνουν απάντηση αλλά η όλη ιστορία με τον νου δεν σταματά εκεί καθώς η εξερεύνηση των λαβυρίνθων του αποτελεί την βασική διαδικασία.

Αποδέχομαι κάτι σαν θέσφατο, από την άλλη, σημαίνει ότι δεν έχω πλέον αντιρρήσεις και η σκέψη μου σταματά εκεί. Πόσα πράγματα όμως στην ζωή αποτελούν λίγο - πολύ απαράβατους κανόνες; Ποιοι ορίζουν μέχρι που σημείου θα σκέφτομαι και θα αποφασίζω; Στην κοινωνία που ζούμε οι καθορισμοί δεν παίρνουν την μορφή διαλεκτικής συζήτησης ούτε υφίστανται την όποια σωκρατική  μαιευτική. Δέχονται  μόνο κάποια αναίμακτη κριτική και μέχρι εκεί.

Τα κράτη και οι εξουσίες έχουν από καιρό ενδυθεί την ύψιστη αλήθεια, μετατρέποντας τους πολίτες σε παθητικά όντα, σε κινούμενες φιγούρες που για να αποφασίσουν το κάθε τι, αυτό πρέπει να γίνει μέσω επιλεκτικής αδείας ή κατά περίσταση άρση της απαγόρευσης αυθόρμητης αντίδρασης που οδηγεί δήθεν σε ένα εικαζόμενο και προφανώς εικονικό χάος. Η άρση αυτής της κατά συνθήκην  απαγόρευσης δημιουργεί την φρούδα ελπίδα και ψευδαίσθηση πως κάποια πράγματα η εξουσία τα αφήνει να εξελίσσονται. Ο λόγος είναι ότι μόνο έτσι μπορεί να δικαιολογήσει την ύπαρξή της αλλά πάνω απ΄όλα το καλό και φιλικό της προσωπείο.

Κανείς δεν σκέπτεται, όμως, ότι την ίδια στιγμή παίρνει πίσω την ακριβή «προσφορά», προξενώντας νέα φθορά και κρίση στην σχέση του ανθρώπου με την ελευθερία. Έτσι, με τον ένα ή τον άλλο τρόπο, η συνθετότητα και η πολυπλοκότητα των σχέσεων εξουσίας - ατόμου γίνεται από μόνη της θέσφατο και Γόρδιος δεσμός, που κάθε φορά καλείται να ερμηνεύσει και να λύσει αντίστοιχα ο εκτεθειμένος πολίτης.

Οι εν λόγω σκέψεις ήταν δεδομένες τις εποχές της γενικευμένης  αμφισβήτησης της κατεστημένης εξουσίας, όταν οι λαοί ήταν αποφασισμένοι να καταργήσουν κάθε έννομη τάξη, επειδή και μόνο  κατέπνιγε την ελεύθερη έκφραση. Σήμερα που οι λαοί περιμένουν από την εξουσία να πάρουν μικρές και όχι βαθιές ανάσες αλλά δεν τις παίρνουν, είναι αυτοί οι ίδιοι που ευθύνονται για την παρακμή των κοινωνιών, μην κάνοντας κάτι ουσιαστικό για να αλλάξουν τους θεσφατικούς υπερκαθορισμούς. 

Ο ετεροπροσδιορισμός διαρρηγνύει, από την άλλη, την ελευθεριότητα του αυτοκαθορισμού, στερώντας από τον κάθε πολίτη την δυνατότητα να ορίζει αυτός την τύχη του, κάτι που απέχει παρασάγγας από τον σημερινό ασθενικό ατομισμό που ανάγεται σε κυρίαρχο προσόν.

Φιλοσοφώ λοιπόν σημαίνει αναζητώ με κάθε τρόπο από τις έννοιες να μου αποκαλύψουν κρυμμένες σημασίες που τις συναντώ όσο περισσότερο ακονίζω το μυαλό μου. Με την έννοια αυτή, κάθε σκέψη αποτελεί βήμα προς την ελευθερία. Κάθε ενεργητική διαδικασία του νου, δεν είναι παρά υγιής πόρευση και διάνοιξη περίκλειστων αληθειών, λόγω της επικράτησης του γενικευμένου ψεύδους. Αυτήν ακριβώς την διαδικασία απεχθάνονται οι κάθε είδους εξουσίες που στοχεύουν στην φίμωση και την ημιμάθεια.

Στο χέρι των λαών είναι λοιπόν να ανατρέψουν τα δεδομένα και να αλλάξουν άρδην τις συνθήκες ζωής. Γιατί φιλοσοφώ δεν σημαίνει κλείνομαι στον εαυτό μου αλλά παλεύω κατά της κλειστότητας μιας εγκλωβισμένης σε κάθε είδους στεγανά και στερεότυπα κοινωνίας. Οι σημερινές κοινωνίες είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα για το πως ένας πολίτης θεωρεί πως δεν έχει εναλλακτικές, γιατί έτσι του έχουν μάθει  από το σχολείο, την οικογένεια και τα κόμματα. Η μοναδική ευκαιρία όμως διάρρηξης αυτής της νοσηρής σχέσης υπάρχει δίπλα του, αρκεί να το θελήσει.

Φιλοσοφώ σημαίνει ανατρέπω την αλληλουχία των λέξεων και των εννοιών που αν υπηρετούν την κατεστημένη λογική, έχουν όρια και δη συγκεκριμένα. Σημαίνει αναδιατάσσω την νοητική σύλληψη των λέξεων στο γνωστικό μου πεδίο προς αναζήτηση του καινούργιου και του μέχρι πρότινος αγνώστου σε βάρος αυτών των ορίων. Σημαίνει αμφισβητώ και δημιουργώ νόημα στα ερείπια ενός παρηκμασμένου κόσμου.  

Εθνικισμός, μεγαλοϊδεατισμός και στημένες συμφωνίες

Για να τελειώνουμε με την διαμάχη γύρω από το Μακεδονικό ζήτημα, επειδή πολύ λόγος γίνεται τελευταία και που μάλλον αφορά τις επερχόμενες εκλογές. Εθνικισμοί, πατριωτισμοί και ακραίες συμπεριφορές αφορούν όλα τα κόμματα της αντιπολίτευσης αλλά και την κυβέρνηση, που δήθεν αντιμάχεται τον εθνικισμό.

Σύσσωμοι όλοι τους, από την Χρυσή Αυγή μέχρι τον ΣΥΡΙΖΑ, και από τους κάθε είδους «πατριώτες» μέχρι τους υποτιθέμενους κομμουνιστές, αναφέρονται για μια περιοχή που πέραν της ονομαστικής της ιστορίας, αφορά και την συμβίωση μεταξύ δύο λαών, συμπεριλαμβανομένης ασφαλώς της αλληλεγγύης και της αλληλοβοήθειας και σαφώς της μη επιθετικότητας.

Ο εθνικισμός καλλιεργείται με πολλούς τρόπους είτε στην Ελλάδα είτε στα Σκόπια, με τα αντίστοιχα μεγαλοιδεατικά προγράμματα στα κιτάπια των κομμάτων, που άλλα ενδύονται την στολή του «γνήσιου Έλληνα» υιοθετώντας προδήλως τα πάλαι ποτέ επιχειρήματα περί Άριας Φυλής, και άλλα επικαλούνται τις αποφάσεις των εταίρων που από καιρό αποκαλούν το διπλανό κράτος ως Μακεδονία αλλά που όλως περιέργως δεν απασχολούσε ως τώρα τα ελληνικά κόμματα.

Δεν υπάρχει το παραμικρό δίλλημα στην στάση ενός πραγματικά δημοκρατικού πολίτη, ο οποίος οφείλει να καταδικάζει απερίφραστα τον κάθε είδους εθνικισμό απ΄ όπου και αν προέρχεται. Οι φαντασιώσεις των όψιμων  πατριωτών και από τις δύο πλευρές - της Αθήνας και των Σκοπίων - οι μεν που ισχυρίζονται ότι «θα μας πάρουν την Θεσσαλονίκη οι Σκοπιανοί», και οι δε που αγωνιούν και καταγγέλλουν πως θα συνθλιβούν από την ασφυκτική  πίεση της Ελλάδας και τον μεγαλοιδεατισμό της, θα πρέπει στο τέλος να έχουν την ίδια τύχη, να εξαφανιστούν εν τη γενέσει τους.

Όμως για να γίνει αυτό, δεν χρειάζονται ούτε συμφωνίες σαν αυτή των Πρεσπών, ούτε το ζήτημα είναι πως θα αποκαλείται ένα κράτος, αφού οι πολίτες είναι αυτοί που θα πρέπει να καθορίζουν την ιστορία και την τύχη τους.

Όλα τα προβλήματα ξεκινούν από τον χωρισμό των λαών με τα εθνικά σύνορα και την απουσία διεθνιστικής λογικής, όταν η ιστορία σταμάτησε κάπου λίγο πριν τους δύο παγκοσμίους πολέμους με την εξαφάνιση των επαναστατικών διακηρύξεων για μια ζωή απαλλαγμένη από τον κάθε είδους ολοκληρωτισμό και δεσποτισμό.

Όταν υπήρχαν πραγματικά αξίες και οράματα, αυτά δεν σχετίζονταν στο παραμικρό με τα σύνορα των κρατών, ούτε με τους στρατούς και τους πολέμους. Όταν οι μάζες κατέβαιναν στους δρόμους αμφισβητώντας τις κατά τόπους εξουσίες, δεν το έκαναν από «μόδα» παρά από ανάγκη για μια καλύτερη ζωή. Τα επιτεύγματα και αποτελέσματα αυτών των επαναστάσεων, τα βιώνουμε σήμερα, όπου παρά την όποια ανελευθερία, υπάρχουν ακόμη νόμοι που απαγορεύουν την κρατική αυθαιρεσία.

Δεν υπάρχει λοιπόν θέμα εθνότητας ούτε τίθεται ζήτημα επιθετικότητας του ενός λαού κατά του άλλου. Αυτό που αφορά τον αυτοπροσδιορισμό και μόνο, έχει να κάνει με την αναγνώριση των γλωσσικών ιδιομορφιών, των πολιτιστικών διαφοροποιήσεων στα πλαίσια πάντα του αποδεκτού «Άλλου» και της πολιτισμικής πολυμορφίας. Όλα τα υπόλοιπα περί εθνικών συμβόλων, Μεγάλου Αλεξάνδρου και επεκτατικών πολέμων που παραπέμπουν σε συνθήματα για «χαμένες πατρίδες» θα πρέπει να εξαλειφθούν χάριν της ανθρώπινης αλληλεγγύης. Οι λαοί δεν έχουν να χωρίσουν τίποτε μεταξύ τους – οι πολίτες – και όχι οι Έλληνες με τους Σκοπιανούς.

Αν θέλουμε να μιλάμε για πραγματική δημοκρατία, αν επιθυμούμε να αναπνεύσουμε μετά από τόσα πολλά χρόνια ιδεολογικής ερημιάς, θα πρέπει να ξαναβρούμε και να ξεθάψουμε την αγωνιστικότητά μας αλλά πάνω απ΄ όλα την ευαισθησία για τον συνάνθρωπο, χωρίς την παραμικρή διάθεση στημένου «ανθρωπισμού».

Αν πραγματικά θέλουνε να μην ξαναδούμε εικόνες σαν και αυτές που αυτόχθονα ινδιάνου που γίνεται αντικείμενο χλευασμού από πιτσιρικάδες - θαυμαστές του Τράμπ, αν οι εικόνες με το αμερικανικό τοίχος προς το Μεξικό ή τα ισραηλινά  τείχη προς τους Παλαιστινίους θέλουμε να μην μονοπωλήσουν και πάλι στην επικαιρότητα, θα πρέπει πρώτα εμείς να μην επιτρέψουμε την γιγάντωση του εθνικισμού.

Αριστερός, δεξιός, κεντρώος, ακροδεξιός ή άλλου είδους εθνικισμός παραπέμπουν μονάχα στην εξάλειψη των ελάχιστων δημοκρατικών κατακτήσεων που υπάρχουν ακόμη. Για τον λόγο αυτό και μόνο, οι συμφωνίες σαν αυτή των Πρεσπών είναι καταδικασμένες στην συνείδηση όλων αυτών που μιλούν για άμεση δημοκρατία. Για τον λόγο του ότι οι συμφωνίες αυτές κατουσίαν δεν στοχεύουν στην απελευθέρωση από τα δεσμά  του εθνικισμού.  Είναι στημένες και αντιδημοκρατικές συμφωνίες που προσπαθούν να επιλύσουν κάτι που δεν έπρεπε να υπάρχει.    

Ίδιο σενάριο

Από δημοκρατικές διεργασίες γνωρίζουν όλοι όσοι εμπλέκονται στα πολιτικά πράγματα του τόπου, μόνο που όταν έρχεται η στιγμή να τις εφαρμόσουν, τα κενά είναι πολύ μεγάλα. Από συναλλαγές επίσης ή αποφάσεις κάτω από το τραπέζι έχουν επαρκή γνώση, μόνο που οι αποφάσεις αυτές αποκαλύπτονται αρκετό καιρό μετά.

 Έτσι έγινε και στην περίπτωση του υπουργού εξωτερικών, Νίκου Κοτζιά, που σε τελευταία ανάλυση κανείς δεν κατάλαβε πραγματικά γιατί παραιτήθηκε, ούτε γιατί ο πρωθυπουργός έκανε τόσο εύκολα δεκτή την παραίτησή του. Από την άλλη μεριά, ο ρόλος και η θέση του Πάνου Καμμένου αναβαθμίζεται με την συνεχή απειλή της καταψήφισης της συμφωνίας των Πρεσπών. Με δημοκρατικές διεργασίες και αυτή.

Γενικότερα εντός της κυβέρνησης υπάρχει κλίμα δυσφορίας, αφενός για τις πολλές αυθαίρετες θέσεις Καμμένου, που σύμφωνα με στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ εκφράζονται για να προκαλέσουν ωμούς κλυδωνισμούς, και αφετέρου διότι με αυτό το μπαράζ δηλώσεων (που εκ των υστέρων αποκαλούνται προσωπικές) αμαυρώνεται η κυβερνητική συμμαχία. Πάντα όμως ότι γίνεται, υπό το πνεύμα των δημοκρατικών διεργασιών, έτσι λένε.

Δεν είναι όμως η πρώτη φορά που εντός μιας κυβέρνησης υπάρχουν διαφοροποιήσεις και ετσιθελικές πολιτικές συμπεριφορές. Δεν είναι θέμα δημοκρατικής έκφρασης ιδεών παρά επιθυμίες κάποιων να ανελιχθούν και να ανακηρυχθούν εκ νέου ως σημαίνοντα  πρόσωπα της επικαιρότητας.
Δηλώσεις σαν την πρόσφατη του υπουργού Άμυνας ότι τάχα θα ήταν καλό να δημιουργηθούν και άλλες αμερικανικές βάσεις στην χώρα, προκαλούν το δημόσιο αίσθημα και αποδεικνύουν πως το άνοιγμα προς τις ΗΠΑ είναι οφθαλμοφανές, παρά την παραδοσιακή δυσφορία του ελληνικού λαού στο σύνολό του απέναντι σε αυτή την χώρα για ιστορικούς κυρίως λόγους.

Αλλά ο Πάνος Καμμένος γίνεται και το μήλον της έριδος ανάμεσα στην κυβέρνηση και την Αντιπολίτευση, μετά την παραίτηση Κοτζιά: Η ΝΔ σε ανακοίνωσή της διερωτάται: «Εμπλέκεται και ο ξάδερφος του πρωθυπουργού Γιώργος Τσίπρας στις ύποπτες υποθέσεις της κυβέρνησης που καταγγέλλει ο κ. Κοτζιάς; Υπάρχουν στην επιστολή του αναφορές στο σκάνδαλο Καμμένου με την υπόθεση πώλησης των βλημάτων στη Σαουδική Αραβία; Καταγγέλλει ο κ. Κοτζιάς τον αδιαφανή τρόπο που ο κ. Καμμένος φέρεται να διαχειρίστηκε τα κοινοτικά κονδύλια των ΜΚΟ για τους πρόσφυγες;». Όλα στο φως, λέει η αντιπολίτευση, και η θέση του Πάνου Καμμένου επιβαρύνεται περαιτέρω.

Η επιστολή Κοτζιά προς τον πρωθυπουργό αναζητείται όπως και οι σκοτεινές υποθέσεις που πιθανόν να κρύβει. Με δημοκρατικές διαδικασίες όμως θα γίνουν όλα, όπως ισχυρίζονται τα κόμματα. Και όχι πάντως με διαδικασίες - εξπρές. Έπρεπε να περάσουν χρόνια για να προφυλακιστούν Τσοχατζόπουλος και Παπαντωνίου. Έπρεπε να προηγηθούν χρόνιες διεργασίες για να δρομολογηθεί η στοιχειοθετημένη κατηγορία εναντίον τους. Στην δημοκρατία που ζούμε, όπως λένε, πρέπει να εξεταστεί κάθε λεπτομέρεια  και πτυχή των σκοτεινών υποθέσεων που αφορούν μίζες και προμήθειες.

Και οι ιστορίες επαναλαμβάνονται με διαφορετικούς πρωταγωνιστές. Στην αρχή γίνονται παταγώδεις δηλώσεις για να προκαλέσουν συζητήσεις. Έπειτα εκτοξεύονται κατηγορίες και οι φήμες για νέες μίζες οργιάζουν και πάλι στο γνωστό επίμαχο υπουργείο. Αν μη τι άλλο, εξακολουθεί να παίζεται ένα σκοτεινό παιχνίδι γύρω από τα εξοπλιστικά προγράμματα, όπου τα λεφτά είναι πολλά. Πάντα όμως με δημοκρατικές, όπως λένε, διαδικασίες.

Όλοι τους γνωρίζουν τελικά ποιες είναι αυτές οι διεργασίες και πως ερευνώνται οι σκοτεινές υποθέσεις. Τα πρόσωπα αλλάζουν μόνο και η εκάστοτε κάλυψη. Ας όψονται αυτοί που ισχυρίζονται ακόμη πως στην δημοκρατία δεν υπάρχουν αδιέξοδα, όταν αυτή ακριβώς η ψευδοδημοκρατία θα βρει εκ νέου τους εξόδους διαφυγής γιατί πολύ απλά δεν είναι δημοκρατία.

Πρόκειται για το καθεστώς αυτό που αναδεικνύει πολιτικούς, οι οποίοι όχι απλά δεν στέκονται στο ύψος των περιστάσεων αλλά  δείχνουν με κάθε τρόπο πως περιφρονούν τους νόμους και την λαϊκή βούληση. Όλους αυτούς που φέρονται αντιδημοκρατικά, παραβιάζοντας κάθε φορά τους άγραφους ηθικούς νόμους στο όνομα της παραμονής στην εξουσία με κάθε κόστος και τίμημα. Εκείνους που μην γνωρίζοντας ακριβώς τι σημαίνει δημοκρατία, επιδίδονται χωρίς την παραμικρή αιδώ στο σπορ της προσωπολατρίας.   

Δολοφονία και φίμωση

Τεράστια ανησυχία απλώνεται στον δημοσιογραφικό χώρο σε πανευρωπαϊκό και παγκόσμιο επίπεδο μετά την δολοφονία της Βουλγάρας δημοσιογράφου, Βικτόρια Μαρίνοβα, την τρίτη κατά σειρά δημοσιογράφου που δολοφονείται εντός του 2018 λόγω έρευνας για την διαφθορά.

Αν και είναι γνωστό ότι χώρες όπως Βουλγαρία και Ρουμανία αλλά και άλλες χώρες του πρώην ανατολικού μπλοκ είναι βαθύτατα διεφθαρμένες σε όλα τα επίπεδα, εντούτοις η νέα δολοφονία έρχεται να ταράξει τα νερά της Ευρώπης καθώς η διαφθορά με την εμπλοκή  επιχειρηματιών, πολιτικών και εργολάβων λαμβάνει ενίοτε διαστάσεις – μαμούθ σε όλα τα επίπεδα.

«Η Βικτόρια Μαρίνοβα είναι το τρίτο κατά σειρά θύμα στο χώρο της ερευνητικής δημοσιογραφίας για τη διαφθορά σε χώρα της στην Ε.Ε σε διάστημα ενός έτους», υπογραμμίζουν χαρακτηριστικά οι «Δημοσιογράφοι χωρίς σύνορα», που κάνουν έκκληση για την προστασία των συναδέλφων του θύματος.  Τον περασμένο Οκτώβριο δολοφονήθηκε η Ντάφνι Καρουάνα Γκαλιζία στην Μάλτα και τον Φεβρουάριο ο Σλοβάκος δημοσιογράφος Γιαν Κούτσιακ.

Η νέα αυτή δολοφονία, παρά το γεγονός ότι η αστυνομικές αρχές στην Βουλγαρία θέλουν να στρέψουν τις έρευνες και σε άλλη κατεύθυνση,  έρχεται να προστεθεί σε δεκάδες άλλες που έχουν συμβεί τα τελευταία χρόνια κατά δημοσιογράφων ερευνητών σε θέματα διαφθοράς, κατά υπερασπιστών των ανθρωπίνων δικαιωμάτων ή αντιφρονούντων σε  δικτατορικά καθεστώτα.
Αν δε στον αριθμό των δολοφονιών προστεθεί και ο μακρύς κατάλογος των «εξαφανισμένων» ή φυλακισμένων δημοσιογράφων και ακτιβιστών (βλ. Τουρκία, Ιράν κλπ), τότε βλέπει κανείς καθαρά πως η Δημοκρατία έχει υποχωρήσει σε πολλά μέρα του κόσμου.

Όλα αυτά βέβαια συνυπολογιζομένης της συντηρητικοποίησης ή της ακροδεξιάς πορείας πολλών κρατών στην Ευρώπη αλλά και όλον τον κόσμο, με τελευταίο το παράδειγμα της Βραζιλίας.
Η δολοφονία της Βουλγάρας δημοσιογράφου προκαλεί εσωτερικούς τριγμούς στην ΕΕ καθώς το μέλλον της αναφορικά με την καταπολέμηση της διαφθοράς είναι σκοτεινό και ομιχλώδες. Η διαφθορά σε όλα τα επίπεδα σαρώνει βέβαια όχι μόνο τις χώρες των Βαλκανίων – μη εξαιρουμένης φυσικά της Ελλάδας – αλλά την Ευρώπη στο σύνολό της. 

Η δημοσιογράφος πραγματοποιούσε έρευνα για υπόθεση διαφθοράς στην διαχείριση ευρωπαϊκών κονδυλίων, μια έρευνα που και στην χώρα μας θα πρέπει να γίνει επισταμένως καθώς εδώ και πάρα πολλά χρόνια εκπρόσωποι του πολιτικού και επιχειρηματικού κόσμου αλλά και του οικονομικού κατεστημένου στο σύνολό του, είναι βαθιά διεφθαρμένοι.

Με δολοφονίες σαν και την τελευταία όμως, ο φόβος πλανάται πάνω από τους δημοσιογράφους που θεωρούν πως ακόμη μπορούν να τιμούν το επάγγελμά τους. Θα σκεφθεί κανείς πολύ, με λίγα λόγια, αν θα πρέπει να βγάλει ένα θέμα διαφθοράς στην δημοσιότητα καθώς από την μια στιγμή στην άλλη μπορεί να απειληθεί η ζωή του. Αφού προηγουμένως βέβαια υποστεί τις «απαραίτητες» ποινικές κυρώσεις.

Αυτό ακριβώς όμως θέλουν οι εξουσίες – οι διάφορες εξουσίες - από όλους εμάς που θέλουμε απλά να κάνουμε την δουλειά μας και αυτό που είναι κοινό μυστικό στον κόσμο, να το αποδείξουμε δημοσιοποιώντας το. Να πάψουμε την κόντρα και την αντιπαράθεση και να περιοριστούμε στην δημοσίευση των δελτίων τύπου των διαφόρων εταιρειών, μεγαλοσυμφερόντων ή μη. Εξάλλου θα πει κανείς: Υπάρχουν ακόμη Δον Κιχώτες;

Η απάντηση στον σάλο που έχει προκαλέσει η δολοφονία της Βικτόρια Μαρίνοβα. Αν σε πανευρωπαϊκό επίπεδο δεν υπάρξει κινητοποίηση για την προάσπιση βασικών δικαιωμάτων των δημοσιογράφων, αν δεν επιβληθούν οι δέουσες κυρώσεις κατά πάντων όσων εμπλέκονται σε σκάνδαλα διαφθοράς και δεν βρεθούν οι ένοχοι, τότε θα μιλάμε απλά για μία ακόμη τραγωδία χωρίς απάντηση.

Κάποτε, δημοσιογράφος ιαπωνικού καναλιού βιντεοσκοπούσε την απόρριψη πυρηνικών αποβλήτων από ρωσικά πολεμικά πλοία. Μετά από λίγο καιρό ο δημοσιογράφος εξαφανίστηκε.  Και μιλάμε για τις εποχές του ψυχρού πολέμου. Από τότε έχουν περάσει δεκαετίες και τα πράγματα αντί να καλυτερεύουν, χειροτερεύουν.

Στις ΗΠΑ η ερευνητική δημοσιογραφία ποινικοποιείται με τον καιρό ελέω Τράμπ. Όχι πως πριν ήταν καλύτερα, αλλά λέμε τώρα. Στην υπόλοιπη Ευρώπη, πληθαίνουν οι καταγγελίες για τηλεφωνικές παρακολουθήσεις δημοσιογράφων και ακτιβιστών.

Το τοπίο εν ολίγοις είναι σκοτεινό. Και δεν φτάνουν μόνο οι τυπολατρικές δηλώσεις αποδοκιμασίας παρόμοιων γεγονότων από τους φορείς της εξουσίας που ενίοτε στήνουν υποθέσεις. Τα παιχνίδια που παίζονται είναι πολλά όπως και τα χρήματα, που θα χρειαζόταν κανείς πολλές σελίδες για να τα αποκαλύψει.

Ο φόβος στοχεύει στην φίμωση και την αποδοχή της παρούσας κατάστασης. Ας έχουμε το νου μας όχι μόνο ως δημοσιογράφοι αλλά και ως άνθρωποι που κλείνονται χρόνο με το χρόνο σε μια απέραντη φυλακή χωρίς όνομα, σύμφωνα με το πνεύμα και το ύφος της νέας εποχής. Το να λες την αλήθεια, όμως, σε μια εποχή παγκόσμιου ψεύδους, αποτελεί επαναστατική πράξη, είχε πει κάποτε ο Τζωρτζ Όργουελ. 

Η δύναμη της πληροφορίας και τα κενά της θεσμισμένης εξουσίας

Τα μηνύματα αλλαγής των κοινωνικών δομών μεταδίδονται σήμερα ολοένα και πιο αργά, παρά το γεγονός ότι η τεχνολογία έχει κάνει τεράστια άλματα και οι πολίτες έχουν μεγαλύτερη πρόσβαση στην γνώση.

Είτε επειδή η καθυστέρηση αυτή οφείλεται στην εσκεμμένη υποβάθμιση των ίδιων των κοινωνικών αλλαγών είτε επειδή οι αλλαγές αυτές ακολουθούν πιστά τα παλαιότερα μοντέλα με την γνωστή κατάληξη, είτε επειδή αυτές ακριβώς οι πραγματικές αλλαγές απουσιάζουν, το ζητούμενο που σχετίζεται με την νέα αντιληπτική δυνατότητα σε έναν κόσμο γεμάτο αμφιβολίες  χάνεται στο μέλλον, που δεν υποθηκεύεται από κανένα αισιόδοξο παρόν. Εντούτοις ευκαιρίες υπάρχουν ακόμη.

Η παγκοσμιοποιημένη σκέψη που καθοδηγείται πολλάκις από την αθρόα μεταφορά κατεστημένων ιδεών οι οποίες αναλάμπουν στο όνομα των όποιων «χαμένων αξιών» και  αναμασώνται  τεχνηέντως από τους πολυπληθείς φορείς εξουσίας, αυτή ακριβώς η αδυναμία εκμετάλλευσης της διασποράς πληροφοριακού υλικού σε βάρος της υποτιθέμενα παντοδύναμης εξουσιαστικής επικράτειας, με την ταχεία μετάδοση εικόνων, την απευθείας κάλυψη τοπικών εξεγέρσεων και την διάδοση θεωριών από το διαδίκτυο, όλη αυτός ο πληροφοριακός βομβαρδισμός χρησιμοποιείται και πάλι ως εργαλείο χειραγώγησης και παρερμήνευσης των όποιων  εξεγερτικών προθέσεων των πολιτών.

Η προσωρινή αυτή επικράτηση δεν συνοδεύεται όμως και πάλι από εξασφαλισμένη κοινωνική τιθάσευση, μιας και αυτή ακριβώς η διάδοση των προθέσεων γίνεται δια της ίδιας της χειραγωγούμενης εικόνας μπούμερανγκ στους θιασώτες της νέας σιωπής. Κι αυτό συμβαίνει διότι τα τρωτά σημεία πολλαπλασιάζονται το ίδιο όπως και οι ευκαιρίες για ένα νέο σημάδι ανατροπής των κατεστημένων αξιών. Με λίγα λόγια, από την μια οι ευκαιρίες χάνονται παρά τον μεγάλο πληροφοριακό όγκο, ενώ από την άλλη τα παραθυράκια παραμένουν και πάλι ανοιχτά, καθώς η διάβρωση των εξουσιαστικών δομών είναι αναπόφευκτη όταν ένα νέο σύστημα κοινωνικής ποδηγέτησης δοκιμάζεται στην πράξη.

Η ιστορική εμπειρία έχει δείξει ότι όλα τα νέα συστήματα εξουσίας – ακόμη και τα πιο τελειοποιημένα – έχουν τις ελλείψεις τους, όταν μάλιστα μιλάμε για ολικό  κατευνασμό των αντιδράσεων,  τα πράγματα δεν είναι και τόσο απλά για την παγκόσμια εξουσία. Τι ζητά σήμερα ο μέσος πολίτης; Πέρα από τα χρήματα – πέρα από την αταλάντευτη συσσώρευση αγαθών, τις απολεσθείσες δια του παγκόσμιου ολοκληρωτισμού ανθρώπινες αξίες.  Τις εποχές εκείνες που παρά την γιγάντωση του συντηρητισμού, τα ήθη και έθιμα παρουσίαζαν την θετική τους πλευρά, άμεσα συνδεδεμένη με την ανθρώπινη αλληλεγγύη.

Οι εποχές εκείνες δεν ανακαλούνται στην μνήμη λόγω των  κοινωνικών απαγορεύσεων αλλά λόγω αυτού ακριβώς του αγώνα γα την κατάργησή τους. Δεν ενθυμάται κανείς την εκάστοτε θεσμισμένη κοινωνική νόρμα αλλά την αξία της αμφισβήτησής της. Έτσι και σήμερα, αυτό που ανασύρεται από το παρελθόν δεν είναι η παντοκρατορία του καπιταλιστικού μοντέλου, παρά το νόημα της αντίθεσης με αυτό, όταν η κοινή φτώχεια δεν δίχαζε παρά ένωνε τις μάζες.

Το νόημα λοιπόν σήμερα που μεταδίδεται ταχέως συνδέεται με την ανάκτηση του χαμένου ιδεολογικού εδάφους, την εκ νέου δημιουργία κοινωνικών οραμάτων και την δεινή αμφισβήτηση της νέας ολιγαρχίας, που από την Άπω Ανατολή μέχρι τις ΗΠΑ και την Ευρώπη απλώνει για μια ακόμη φορά τα πλοκάμια της με βασικό όπλο την τεχνολογία, που ναι μεν απελευθερώνει τις μάζες εις ότι αφορά την  πληροφορία, τις εγκλωβίζει όμως αναφορικά με την αξιακή της αναζήτηση.

Δεν προέχει  λοιπόν το είδος του κοινωνικού πολέμου παρά ο τρόπος, που διαφέρει σαφώς από το παρελθόν. Διότι σήμερα οι μάζες δεν αντιμάχονται με απαρχαιωμένα όπλα ούτε με ξεθωριασμένες ιδεολογίες, παρά με τον εντοπισμό των τρωτών σημείων πρόσβασης της εξουσίας των πολυεθνικών που ανεβοκατεβάζουν  τυπικά εθνικές κυβερνήσεις στο όνομα της παγκόσμιας διακυβέρνησης  σωρευτικών αγαθών ακόμη και κοινωνικοποιημένου χαρακτήρα, που καταναλώνεται με μεγαλύτερη ευκολία από τις καχύποπτες μάζες. Εδώ κυρίαρχο ρόλο έχει το κοινωνικό προφίλ των εταιρειών αυτών αλλά  και η τεχνητή καλλιέργεια οικολογικής συνείδησης.Ο κόσμος όμως μαθαίνει με τον καιρό.

Μπορεί  τα μηνύματα των όποιων κοινωνικών αλλαγών να καθυστερούν να μαθευτούν λόγω της καθοδηγούμενης ενημέρωσης, οι συνειδητοποιημένοι  πολίτες όμως επαγρυπνούν μέσα στις μάζες της απάθειας, χρησιμοποιώντας τα όπλα της δια της ταχείας παραπληροφόρησης νέας εξουσιαστικής δομής. Η παραπληροφόρηση, με λίγα λόγια, στρέφεται κατά του εαυτού της , όταν για παράδειγμα τα πληροφοριακά εργαλεία που ξεκινούν να γίνουν προσιτά για την διαιώνιση της καθεστηκυίας τάξης, γίνονται βασικά όπλα αμφισβήτησης στα χέρια μειοψηφιών που τα διαδίδουν αστραπιαία χρησιμοποιώντας την δύναμη της τεχνολογίας που όσο και να ελέγχεται, δεν  εξαντλείται. Αυτό το τελευταίο – η μη εξάντληση – σχετίζεται ακριβώς με τις νέες δομές και μορφές αμφισβήτησης.

Γιατί εξάντληση των φυσικών πόρων, για παράδειγμα, δεν σημαίνει αυτοματοποιημένη αντικατάσταση με κάτι άλλο, τουναντίον προκαλεί μετανάστευση και κοινωνική διασάλευση των «τακτοποιημένων» κοινωνιών. Γιατί βεβήλωση των πολιτισμικών αγαθών ανά την υφήλιο, επιφέρει είτε πράξεις αντεκδίκησης είτε νέα  μοντέλα   αυτοδιαχείρισης ως απάντηση στην κακοποίηση της Παιδείας. Με δεδομένο ότι τα επαναστατικά αποθέματα εμπλουτίζονται και αυτά από το αντιχειραγωγικό πληροφοριακό απόθεμα. Για τον λόγο αυτό, ευκαιρίες υπάρχουν ακόμη.

Ζωτικό ψεύδος και χαλκίδευση των ιδεών

O καθωσπρεπισμός και ο συντηρητισμός στα ήθη και τις συμπεριφορές κυριαρχούν σήμερα, με αποτέλεσμα να χάνονται οι πραγματικές αξίες για έναν άλλο κόσμο, μακράν του σημερινού που βρίθει από επιπολαιότητα, υποτονικότητα και αδράνεια.

Οι σημερινές νοοτροπίες καθορίζονται από το μέτρο του επιτηδευμένα εφικτού στο όνομα μιας ανίερης συμμαχίας με την κατεστημένη ιδέα για τα πράγματα, που ενίοτε μοστράρει ως αντιμαχόμενη το κατεστημένο υπό την σκέπη της υποκριτικής επαναφοράς ψευδοονειρώξεων που έκανε κάποιος όταν ήταν έφηβος, και που στην ώριμη ηλικία τις ξεθάβει  ή τις εφαρμόζει κατά το δοκούν μονάχα όταν θέλει να ψυχαγωχηθεί.

Η μοίρα της κοινωνίας, ο προορισμός και οι στόχοι της έχουν προ πολλού τροποποιηθεί, εν ολίγοις αυτό που φαντασιώνεται κανείς δεν είναι παρά το γεμάτο τραπέζι που δεν του λείπει τίποτε, μαζί με τα κάθε λογής βοηθήματα που ανασταίνουν τάχα συνειδήσεις.

Το πρότυπο του σημερινού ανθρώπου είναι ο μη άνθρωπος, ο εκάστοτε επιτηδευματίας και τυχοδιώκτης που ιεραρχεί τις αξίες αναλόγως των κερδών που αποφέρουν, σε μία κοινωνία όπου ο κερδισμένος δράττεται της ευκαιρίας να μετουσιώσει το ζωτικό ψεύδος σε μοναδική αλήθεια, την παράδοση του συμβιβασμού σε υποβολιμιαία εκτόνωση χάριν μιας εποχής που δεν υπάρχει.

Θέλω να πω με αυτό ότι η προσπάθεια να γυρίσουμε το χρόνο πίσω δεν επαναφέρει με τίποτε τις χαμένες αξίες που εξουδετερώθηκαν από τους ίδιους τους φορείς τους κατά την διαδρομή. Μεγαλώνει λοιπόν ο καθένας, προχωρά σε άλλους δρόμους και δεν επιθυμεί πια να τραβήξει το ίδιο μονοπάτι γιατί πολύ απλά αυτό έχει χαθεί.

Στην νέα δε διαδρομή προστίθενται και νέες φαντασιοκοπίες, στο όνομα των οποίων σταχυολογείται η νέα στάση ζωής δια των αποσυντεθημένων ιδεών που σκόρπισαν από καιρό στους πέντε ανέμους. Πολλοί ενθουσιάζονται με το γεγονός ότι υπάρχει μια ολόκληρη βιομηχανία προώθησης πεπαλαιωμένων αξιών στο όνομα της σημερινής συνταγής επιβίωσης, χάριν μιας υποτιθέμενης θυμησιακής παράστασης  για χρόνια που πέρασαν και δεν θα ξανάρθουν.

Μπορεί να φαντάζει μελαγχολική ή απαισιόδοξη αυτή η στάση, όμως δεν είναι παρά η ωμή αλήθεια. Ούτε βαδίζει κανείς με τους ίδιους συνοδοιπόρους, ούτε κομίζει απόψεις του χθες, ούτε συμπεριφέρεται με την ίδια θέρμη όταν βλέπει πως η κοινωνία χάνει για πολλοστή φορά τον προσανατολισμό της και το ζωτικό ψεύδος βασιλεύει στις συνειδήσεις νέων οπορτουνιστών, που βέβαια δεν χάνουν την ευκαιρία να παραμορφωθούν για μια ακόμη φορά ειδικά κατά την ώρα της εργασίας τους.

Τι σχέση μπορεί να έχει κάποιος με τον περίγυρό του μετά από  δεκαετίες; Πως και με ποιο τρόπο επαναξιολογεί τον εαυτό του και επανατοποθετείται ιδεολογικά συγκριτικά με την παρελθούσα στάση ζωής; Αυτό είναι ένα από τα βασικότερα προβλήματα που απασχολούν κοινωνιολόγους και ψυχολόγους αλλά και άλλους ειδικούς επί των ανθρωπίνων σχέσεων.

Ο άνθρωπος όμως αλλάζει και δεν το καταλαβαίνει. Αλλάζουν οι συνήθειες, τα γούστα, οι προτιμήσεις, οι ίδιες οι ιδέες. Μαζί με όλα αυτά χάνεται και η αυθεντικότητα των αλλοτινών παραστάσεων, γιατί πολύ απλά οι συμμετέχοντες συμβαδίζουν με τα νέα δεδομένα, κάτω από την προστατευτική ομπρέλα της διαφημιστικής βιομηχανίας που για να προλάβει να συγχρονιστεί με την νεολαία, εφευρίσκει νέα κόλπα και παγίδες.

Μας δίδεται λοιπόν σήμερα πολλάκις η ευκαιρία να νεκρολογήσουμε ή να αναστήσουμε αυτό που δεν υπάρχει πια. Μας προσφέρουν την δυνατότητα για μια ακόμη φορά να μετουσιώσουμε τον εαυτό μας, να εξιλεωθούμε από την μαζική αποβλάκωση των γκάτζετ, προβάλλοντας ως αντίδοτο μια εποχή που έχει οριστικά χαθεί.

Μας παραχωρούν για μια ακόμη φορά λίγο χώρο να αισθανθούμε τον αυθορμητισμό του χθες, τα εφηβικά και παιδικά μας χρόνια, την εποχή όπου το αυτό το «κάτι» έκανε την διαφορά. Τσάμπα κόπος. Αυτό λέγεται ισοπέδωση και ανοσιούργημα. Κάθε τι που γίνεται, δεν επαναλαμβάνεται. Κάτι που περνά, πρέπει να αντικαθίσταται από κάτι άλλο.

Ο αγώνας πρέπει να επικεντρώνεται ενάντια σε αυτήν ακριβώς την αυταπάτη, ότι μπορείς τάχα να κάνεις τα ίδια που έκανες κάποτε. Όχι, δεν μπορείς. Και σύμμαχός σου σε αυτό τον αγώνα είναι η στενή παρακολούθηση της πορείας των νέων  κομισάριων του ζωτικού ψεύδους που προσφέρουν απλόχερα ψυχαγωγία και επιτήδευση για την κατασπατάληση του χρόνου σε ξεχασμένες νοοτροπίες. Η αντίσταση στο ξεπούλημα του παρελθόντος, όταν οι αντικομφορμιστικές ιδέες του χθες υιοθετούνται σήμερα από την βιομηχανία της ψυχαγωγίας για να μην υπάρξει ποτέ ξανά ο παραμικρός κίνδυνος αμφισβήτησης.  

Ότι θελήσουν οι άνθρωποι

Ζούμε εποχές μαζικής παθητικότητας και επίκαιρης επιφανειακής προσέγγισης των πραγμάτων που αντανακλάται σε χρήμα και προσφορές από ειδήμονες του λειτουργικού λογισμικού του εγκεφάλου μας, που ήδη έχει δεχθεί την επίθεση πληθώρας μηνυμάτων με θέμα την απώλεια της ανθρώπινης επικοινωνίας, μια επικοινωνία και δη προσχηματική που επιτυγχάνεται πρόσκαιρα μόνο όταν οι συμμετέχοντες βρεθούν σε σοβαρό υπαρκτό κίνδυνο από την κατάντια της καθημερινότητας.

Σε τούτο το θλιβερό τοπίο, απομένουν λίγα να κάνει κανείς, να αυτοπροσδιοριστεί, να ξεχωρίσει από τους άλλους, να δώσει στον εαυτό του μια εικόνα, να λάβει μέρος ενεργά στον αγώνα της ζωής.
Απόπειρες έχουν γίνει πολλές εδώ και δεκαετίες, οι κοινωνίες όμως προχωρούν γοργά στην πλήρη αποσύνθεσή τους, όπως λαμπρά είχαν προβλέψει από παλιά πολλά δυνατά μυαλά.

Το πιο τραγικό μάλιστα δεν είναι η παθητικότητα αλλά η επανάπαυση σε τούτο τον πνευματικό βούρκο που βρίθει από διαστροφή και μονομέρεια, λες και η ουσία της ζωής είναι να ψάχνουμε εναγωνίως για τις χαμένες αξίες που μας μετέδωσαν οι γονείς μας και όχι να δημιουργούμε τις βάσεις για μια καινούργια κοινωνία, απαλλαγμένη από τον μαζικό συρφετό του ψέματος και της υποκρισίας, μια κοινωνία που θα βάζει τα θεμέλια για την επιστροφή του ανθρώπου στους κανονικούς ρυθμούς ζωής.

Ποια είναι αυτή η λεγόμενη κανονικότητα που πιθανά σας δυσκολέψει νοηματικά; Πολύ απλά η εμβάθυνση του είναι μας, η καταλυτική ενδοσκόπηση και η αναζήτηση της αποστολής μας ως μοναδικού όντος στη γη με εννοιολογική αντίληψη και λογική συνάφεια. Αν δεν γνωρίζουμε, με λίγα λόγια, γιατί βρισκόμαστε στην ζωή, γιατί  καλλιεργούμε το πνεύμα μας, γιατί σκάβουμε εναγωνίως γύρω από τον εγκεφαλικό μας φλοιό, προκειμένου να ανασύρουμε ιδέες που θα μας βοηθήσουν στην πόρευσή μας προς το μέλλον, τότε δεν έχουμε μπει καν στην διαδικασία να διεισδύσουμε στον λαβύρινθο των σκέψεων μας, αποκαθηλώνοντας κάθε ενοχλητική παράμετρο που λειτουργεί ως εμπόδιο στην ανάπτυξή μας.

Με την ελάχιστη σκέψη ως ορμητήριο και την υπεραπλούστευση των εννοιολογικών κανόνων και την μετατροπή τους σε διαφημιστικά τσιτάτα, δεν προκύπτει τίποτε άλλο παρά η κενότητα και η ελάφρυνση του πνευματικού μας κόσμου, η επιφανειακή προσέγγιση των πραγμάτων υπό το καθεστώς μιας πλασματικής ενδοβολής, που στην πραγματικότητα  δεν τοποθετεί στο ασυνείδητο τις μορφές των φιλικών ή μισητών προσώπων, που δεν κατηγοριοποιεί τις κοινωνικές νόρμες, που δεν ενεργοποιεί την αντίσταση και κατ΄ επέκταση δεν προτείνει τίποτε παρά λειτουργεί ως αποδέκτης κάθε λογής εικονικών ψευδορητών για την ανθρώπινη κατάληξη, μέσα από αυτό το άτακτο και άναρχο κοινωνικό προτσές.

 Η μαζική παθητικότητα επιφέρει λοιπόν την επιστροφή στην μηδενική αντίδραση και τοιουτοτρόπως στην καθήλωση της σκέψης για το διαφορετικό. Θέλω να πω με λίγα λόγια, πως δεν είναι και λίγοι αυτοί που έχουν πάψει να ανησυχούν για την βαθιά τους ύπνωση, την ίδια στιγμή που ολοφύρονται για την μικρή διάρκεια της ζωής που φαίνεται έτσι λόγω της ασημαντότητας του αυτοκαθορισμού,  ο οποίος ρέπει προς την παντελή έλλειψη θέσης και στάσης απέναντι στην ίδια την ζωή.

Άνθρωποι που δεν μπορούν να παρέμβουν στην κοινωνική εξέλιξη, δεν υπολογίζονται καν ως κινητικές μονάδες, γιατί πολύ απλά έχουν σηκώσει τα χέρια ψηλά, κλείνοντας ερμητικά το στόμα ή κωφεύοντας προκλητικά.

Άνθρωποι που έχουν αποθηκεύσει στον εγκέφαλό τους, τρεις ή τέσσερις  καθιερωμένες στατικές κινήσεις, δεν έχουν καν ταυτότητα μέσα στον κοινωνικό αναβρασμό, είναι οι ίδιοι φορείς της καθεστηκυίας αντίληψης για τον σημερινό πολίτη – ρομπότ, που δουλεύει, ταξιδεύει και σκέπτεται σε καθορισμένους χρόνους. Αν κυλούν τα λεπτά και τα δευτερόλεπτα ανούσια, αυτό δεν τους απασχολεί, σκέπτονται μόνο πως η ζωή πέρασε χωρίς συναισθηματικές εκρήξεις ή υπερβολές και αυτό ήταν όλο.

Ο σκοπός του όντος απουσιάζει παντελώς από την σκέψη τους, όλη η ιστορία έχει να κάνει με το να έρθει για μια ακόμη φορά στον κόσμο μία νέα ύπαρξη και αυτή αφημένη στην τύχη της ή πνιγμένη στις αγκυλώσεις της εμφιλοχωρούσας καταναγκαστικής εργασίας και την εκ των προτέρων τακτοποιημένη ζωή.

Υπάρχει ελπίδα λοιπόν για τους ανθρώπους; Υπάρχει φως; Κανείς δεν μπορεί να το πει με βεβαιότητα. Η διερώτηση της ανθρώπινης δημιουργίας, η συνεχής μετάπλαση του νου και η επιβίωσή του μέσα στον παραπληροφοριακό οργασμό, είναι και παραμένει το ζητούμενο. Το πώς και με ποιο τρόπο, εξαρτάται από το τι θέλουν οι άνθρωποι και τι τους ικανοποιεί.  Από το τι τους έχει απομείνει ακόμη ως μαθησιακό απόθεμα και τι αντιστάσεις μπορούν ακόμη να ενεργοποιήσουν για την δημιουργία φραγμού ενάντια στην καλλιεργούμενη και δυστυχώς από πολλούς αποδεκτή κενότητα.